‘Nederland moet doorleven wat er gebeurt als verpleeghuizen heropenen’

Wanneer kunnen alle verpleeghuizen weer bezoekers ontvangen? Fundis-directievoorzitter Jeroen van den Oever sprak hierover met hoogleraren Rudi Westendorp en Heleen Dupuis op uitnodiging van SHAPE Networks. Hieronder het gespreksverslag.

Liever de video van SHAPE Networks kijken? Klik hier (43 minuten)

Uit een flitspeiling in opdracht van SHAPE Networks onder 377 mensen blijkt dat een ruime meerderheid neigt naar directe heropening van de verpleeghuizen. Tegelijkertijd is er ook een meerderheid die geen verhoogd risico op besmetting wil. Hoe gaan we hiermee om? Fundis-directievoorzitter Jeroen van den Oever ging in gesprek met hoogleraar ouderengeneeskunde Rudi Westendorp en emeritus hoogleraar zorg en ethiek Heleen Dupuis.

• Een ruime meerderheid van mensen met familie in het verpleeghuis en ook het zorgpersoneel vindt dat verpleeghuizen per direct moeten worden opengesteld. Verrassend, want daar zitten ook risico’s aan. Vindt u de uitkomst ook verrassend?

Jeroen van den Oever: ‘Met name ook een beetje tegenstrijdig. Wat je ziet is dat men aan de ene kant zegt: we zouden graag willen dat het opengaat – en dat is ook niet onlogisch, want de kwaliteit van leven van mensen is ontzettend belangrijk in onze verpleeghuizen- maar tegelijkertijd zegt 69 procent ook dat ze het besmettingsrisico een groot gevaar vinden. En daar zit ook precies het dilemma.’

• 25 verpleeghuizen in Nederland mogen nu mondjesmaat een familielid ontvangen. Is dat een stap vooruit?

Jeroen van den Oever: ‘Ja, dat vind ik wel, mits dat gebeurt onder goede voorwaarden. De meeste mensen die bij ons komen wonen, wonen hier gemiddeld nog een jaar. Het is onmenselijk om naasten niet toe te laten, dus daar moeten we iets mee. Aan de andere kant is het natuurlijk gevaarlijk voor deze groepen. En dan komen er levensvragen langs: van wat wil je? Wat vind je het zwaarste wegen?’

• Hoe groot is de kans dat iemand in de oudere levensgroepen overlijdt aan het coronavirus? En is dat te vergelijken met griep?

Rudi Westendorp: ‘Heel veel mensen maken de vergelijking met griep. Die klopt voor een deel. Het aantal slachtoffers is veel kleiner dan we verwacht hadden en zo groot als we in 2018 aan de seizoensgriep verloren. Maar we moeten bedenken dat we de hele wereld hebben platgelegd om dat te bereiken.’

‘Van de kwetsbare mensen overlijdt 10 tot 30 procent. De meerderheid overleeft’

‘Corona is een oudemensenziekte. De gemiddelde beschrijving van iemand die overlijdt aan corona is een man van 82 jaar met meerdere tegelijk voorkomende ziektes, overgewicht én een doos met pillen. Van de oude, kwetsbare mensen overlijdt 10 tot 30 procent. De meerderheid van de mensen overleeft het virus.’

• Uit de peiling van Motivaction blijkt dat bewoners lijden onder het bezoekverbod. Door openen van verpleeghuizen neemt de kans op besmetting toe. Wat weegt zwaarder: kwaliteit van leven, of tijd van leven?

Heleen Dupuis: ‘Dat is geen ongewoon dilemma. Alleen het is veel “makkelijker” als diegene in staat is om zelf die afweging te maken. En dat is hier het grote probleem. Dat moet dan door de familie gedaan worden. Een kennis stuurde mij een document van branchevereniging ActiZ waarin die dilemma’s onlangs zijn uitgewerkt. Ik ben diep onder de indruk van wat daar op tafel ligt. Werkelijk elk dilemma en elke situatie is beschreven. En ook de veiligheidsmaatregelen en de voorwaarden voor openstelling bij die 25 verpleeghuizen. Als je het zó zorgvuldig doet als in dit protocol beschreven wordt, dan moeten we die kans op heropening niet laten liggen.’

‘Als je het zó zorgvuldig doet, laat dan de kans op heropening niet liggen’

• Wie neemt daarin uiteindelijk de beslissing?

Rudi Westendorp: ‘Het grootste probleem in deze epidemie is dat wíj beslissen. Wíj die aan de knoppen zitten besluiten dat het verpleeghuis op slot gaat. En de oudere, die de grootste prijs levert, wordt eigenlijk niet gehoord. Eigenlijk moeten we dat aan de ouderen vragen: moeten wij u redden, ook al gaat uw zoon failliet, kunnen uw kleinkinderen niet naar school en kunt u uw familie niet zien? Over dat dilemma wordt niet gesproken.’

Jeroen van den Oever: ‘Het is een lastige uitdaging. De éne familie vindt de veiligheid van moeder belangrijker. De ander vindt juist de toegankelijkheid voor moeder belangrijker. En op het moment dat je één iemand toelaat, infecteer je mogelijk de rest van de bewoners. Daarom zijn er overal in Nederland inmiddels zogenaamde babbelplekken om contact te houden, weliswaar met plexiglas ertussen.

Ik neig naar meer openstelling. Je moet stappen zetten. Maar wel onder de voorwaarden zoals mevrouw Dupuis die net heeft toegelicht. Ik moet een organisatie runnen waar medewerkers werken en mensen wonen. Mijn inschatting is dat de kwaliteit van leven uiteindelijk veel belangrijker wordt gevonden dan de vraag of vader of moeder 3 maanden vroeger of later sterft. Maar ik weet ook dat mensen misschien heel boos worden, als ik dat zomaar zeg. Er liggen morele dilemma’s op ons bord waarvoor we niet geëquipeerd zijn.’

‘Ik neig naar meer openstelling. Maar er liggen morele dillema’s op ons bord’

Rudi Westendorp: ‘Ik begrijp ook dat dat mensen samenwonen. Als ik een besluit neem, dan heeft dat invloed op mijn buren. Er zit dus ook iets in van: we moeten samen besluiten: met de ouderen, de familie en de zorgmedewerkers. Ik vind dat dit lager in de organisatie gelegd moet worden. Daar wordt Nederland onrustig van, want dan wordt het in het ene verpleeghuis anders ingeregeld dan in het andere. Maar de situatie in Brabant is ook anders dan in Groningen of Friesland. De risico’s liggen anders, het karakter van het volk is anders, er zijn andere mensen. Als je de huizen weer opent, laat dan diversiteit ontstaan.’

• Zou u ermee kunnen leven, dat er voor verpleeghuizen verschillende beslissingen worden genomen?

Jeroen van den Oever: ‘Op zichzelf wel, op organisatieniveau lijkt me dat een goede keuze. Maar er doet zich een probleem voor als je met 8 mensen bijeen woont. Dan kun je tot de minderheid behoren die daarmee moeite heeft. Dat geldt ook voor de familie. Ik ben al benaderd door mensen die aangeven: mijn moeder woont bij jullie op een afdeling waar 3 mensen ziek zijn. Mag ik mijn moeder daar weghalen? Dat zorgt voor hele rare vraagstukken. Je moet een manier vinden waar alle 8 families mee uit de voeten kunnen. Dat is een lastige keuze. Je hebt tegenstrijdige meningen in zo’n gezelschap.’

Heleen Dupuis: ‘Ik vind dat de sector het fantastisch aanpakt. Ik heb echt veel respect voor jullie. En ik ben het eens met Rudi Westendorp. Als het enigszins kan, laat het besluit aan de mensen. Geen ordonnans vanuit VWS. Dat is echt geen goed idee.’

• Dus niet Hugo de Jonge en VWS laten bepalen, maar van onderop in het verpleeghuis?

Jeroen van den Oever: ‘Ik vind het jammer dat de overheid andere invalshoeken – bijvoorbeeld de wat meer ethische vraagstukken en de maatschappelijke kant- niet meeweegt. Lange tijd heeft alleen het technisch-medische geluid doorslag gegeven. En dat is waar we nu last van hebben.

Als mensen overlijden door corona, gebeurt dat voor een groot deel thuis, of in het verpleeghuis of in een enkel geval in een gewoon ziekenhuisbed. En niet op de intensive care. Dat hebben we in het begin vastgesteld. En in verpleeghuizenland spelen ook hele andere factoren een rol. Het zit hem in de politieke keuzes om verschillende geluiden te wegen en afwegingen te maken.’

Heleen Dupuis: ‘Gevoelens van mensen tellen enorme mee. Dit moet door onszelf geregeld worden. Het RIVM is erg medisch ingesteld en heeft tot doel om ziekten te bestrijden. Maar nogmaals, ik heb er het volste vertrouwen in, omdat de verpleeghuizen nu zelf via ActiZ zo’n goed initiatief hebben genomen.’

‘Het beperkt aantal beschermingsmiddelen voor verpleeghuizen is ongepast’

Rudi Westendorp: ‘Wil je de huizen heropenen, dan is er daarvoor nog steeds een beperkt aantal beschermingsmiddelen beschikbaar. Ik vind dat ongepast. Als de ernst van de epidemie daar plaatsvindt, moet dat veranderen.’

• Denkt u dat het besmettingsgevaar bij heropening toeneemt?

Jeroen van den Oever: ‘We weten dat besmettingsgevaar in theorie toeneemt bij meer verkeer in en uit het verpleeghuis. Zoals we net al bespraken, kunnen niet alle mensen die dit gevaar lopen daarin een keuze maken. Wij zullen als samenleving een keus moeten maken. Wij willen als sector daaraan meewerken. Maar wij zijn niet de direct belanghebbenden. Dat zijn de families, dat is de samenleving, dat is de politiek en ook de medewerkers in de verpleeghuizen. Ik sta er in principe achter dat de verpleeghuizen weer een beetje open gaan, mits we het maximale doen om de risico’s klein te houden.’

Rudi Westendorp: ‘Het virus zal de komende tijd bij ons zijn. We moeten beleid hebben voor de komende jaren. Met die hygiëne moeten we zien te wheelen en dealen.’

• Durft u een datum te noemen om alle 18 verpleeghuizen weer open te stellen voor bezoek?

Jeroen van den Oever: ‘ De mening van medewerkers is daarin ook zeer belangrijk. Ik zie dat medewerkers verbluffend veel moed vertonen in deze crisis en dat zij heel erg gemotiveerd zijn. Het lijkt me verstandig om de proef die er nu is een paar weken te volgen. En als we de methodiek kennen die relatief de meest acceptabele uitkomst oplevert, dan wat mij betreft geen dag later.’

‘Het lijkt verstandig om de proef een paar weken te volgen’

Rudi Westendorp: ‘Mensen die wonen in de verpleeghuizen, familieleden en de politiek moeten doorgronden en doorleven wat er gebeurt, wanneer het huis opengaat. Je krijgt contact terug. Het leven komt terug. Er komt weer glans op. Ik denk dat mensen dat gaan zeggen. Ik denk óók dat er meer doden gaan optreden. Dat een buurvrouw zal overlijden aan corona. En ik denk dat Nederland daaraan moet wennen, om in hart en hoofd een nieuw evenwicht te vinden. En dat moet vervolgens gewogen worden bij de bewoners, bij de werkers en ook in politiek Den Haag.’